Lewy cisimcikli demans, belirli beyin hücrelerini kademeli olarak yok eden anormal mikroskobik birikintiler nedeniyle düşünme, muhakeme ve bağımsız işlevlerde ilerleyici bir düşüşe yol açan bir demans türüdür. Adını 1900’lerin başında Dr. Alois Alzheimer’ın laboratuvarında çalışırken onları keşfeden nörolog Frederick H. Lewy’den alan bu birikintiler, esas olarak beyinde yaygın olarak bulunan ancak normal işlevi tam olarak bilinmeyen bir protein olan alfa-sinükleinden oluşur.
Scientific Reports’ta 29 Temmuz 2019’da yayınlanan bir çalışma, Lewy cisimciklerinin sorunlu olduğunu çünkü alfa-sinüklein proteinini beyin hücrelerinin çekirdeğinden çıkardığını öne sürüyor. Çalışma, canlı farelerin hücrelerini ve insanlarda ölüm sonrası beyin dokusunu inceledi ve bu proteinlerin vücuttaki her hücrenin çekirdeğinde bulunan geniş DNA şeritleri boyunca meydana gelen kırılmaları onararak çok önemli bir işlevi yerine getirdiğini ortaya koydu.
Alfa-sinükleinin DNA onarımındaki rolü, hücre ölümünü önlemede çok önemli olabilir. Bu işlev DLB ve Parkinson gibi beyin hastalıklarında kaybolabilir ve nöronların yaygın ölümüne yol açabilir. Lewy cisimcikleri, Alzheimer hastalığı ve Parkinson hastalığı demansı dahil olmak üzere diğer birçok beyin hastalığında da bulunur. Parkinson hastası olan birçok kişide düşünme ve muhakeme sorunları ortaya çıkarken, DLB hastası olan birçok kişide de kambur duruş, kaslarda sertleşme, ayak sürüyerek yürüme ve hareketi başlatmada güçlük gibi hareket belirtileri görülür.
Belirtilerdeki bu örtüşme ve diğer kanıtlar DLB, Parkinson hastalığı ve Parkinson hastalığı demansının beynin alfa-sinükleini nasıl işlediğine dair aynı altta yatan anormalliklerle bağlantılı olabileceğini düşündürmektedir. Hem DLB hem de Parkinson hastalığı olan birçok kişide, Alzheimer hastalığıyla bağlantılı ayırt edici beyin değişiklikleri olan plaklar ve yumaklar da vardır.
Giderek artan sayıda kanıt genetiğin DLB’de rol oynayabileceğini ve bazı vakaların kalıtsal olabileceğini düşündürmektedir. Bilim insanları bu nadir vakaların bazılarının Lewy cisimciklerinde bulunan ana protein olan alfa-sinükleini kodlayan SNCA genindeki mutasyonlardan kaynaklanabileceğini bulmuşlardır. Daha ileri araştırmalar, Alzheimer hastalığında rol oynadığı bilinen apolipoprotein E (APOE) genindeki varyantların da Lewy cisimcikli demansta rol oynayabileceğini ortaya koymuştur. Nature Genetics’in 15 Şubat 2021 tarihli sayısında yayınlanan yeni bir çalışma, BIN1 ve TMEM175 adlı genlerin de DLB ile ilişkili olduğunu ortaya koydu. Bu genlerin Alzheimer ve Parkinson hastalıklarıyla da bağları olabilir.
Prevalans
Çoğu uzman DLB’nin Alzheimer hastalığı ve vasküler demanstan sonra üçüncü en yaygın demans nedeni olduğunu tahmin etmektedir. Demanslı bireylerin yaklaşık %5’i tek başına DLB kanıtı gösterir, ancak DLB’li kişilerin çoğunun beyninde Alzheimer hastalığı kanıtı da vardır.
Belirtiler
DLB’nin ayırt edici semptomları arasında düşünme ve muhakemede değişiklikler; günün bir saatinden diğerine veya bir günden diğerine önemli ölçüde değişen kafa karışıklığı ve uyanıklık; titreme, kambur duruş, denge sorunları ve sert kaslar gibi Parkinson semptomları; görsel halüsinasyonlar; sanrılar; görsel bilgileri yorumlamada sorun; hızlı göz hareketi (REM) uyku bozukluğu olarak bilinen canlı rüyalar görme sorunu; otonom sinir sistemi arızaları; davranış sorunları ve Alzheimer’a göre daha az belirgin olabilen hafıza kaybı yer alır.
Teşhis
Yaşayan bir bireyde DLB’yi kesin olarak teşhis edebilecek tek bir test veya herhangi bir test kombinasyonu yoktur. Kapsamlı bir demans tanı değerlendirmesi, fiziksel ve nörolojik muayeneleri, kişi ve ailesi veya diğer bakıcılarla yapılan görüşmeleri (ayrıntılı bir yaşam tarzı ve tıbbi geçmiş dahil) ve nöropsikolojik ve zihinsel durum testlerini içerir. Kişinin işlevsel yeteneği, dikkati, dili, görsel-uzamsal becerileri, hafızası ve yürütme işlevi değerlendirilir. Ayrıca beyin görüntüleme (BT veya MRI taramaları), kan testleri ve diğer laboratuvar çalışmaları yapılabilir.
Günümüzde DLB klinik bir tanıdır ve bir doktorun bir kişinin semptomlarının nedeni hakkındaki en iyi profesyonel yargısını temsil eder. DLB’yi doğrulamanın tek yolu otopsi yapmaktır.
Birçok uzman artık DLB ve Parkinson hastalığı demansının, beynin alfa-sinüklein işlemesi ile ilgili aynı altta yatan sorunların iki farklı ifadesi olduğuna inanmaktadır. Ancak çoğu uzman DLB ve Parkinson demansının ayrı hastalıklar olarak teşhis edilmeye devam edilmesini önermektedir.
DLB ve Parkinson hastalığı demansının teşhisi için kılavuzlar şunlardır:
- DLB: Önce DLB ile uyumlu demans semptomları gelişir; tanı anında hem demans semptomları hem de hareket semptomları mevcuttur; veya demans semptomları hareket semptomlarından sonraki bir yıl içinde ortaya çıkar.
- Parkinson hastalığı demansı: Bir kişiye başlangıçta hareket semptomlarına dayalı olarak Parkinson hastalığı teşhisi konur ve demans semptomları bir yıl veya daha uzun bir süre sonrasına kadar ortaya çıkmaz.
Lewy cisimcikleri Alzheimer beyin değişiklikleriyle bir arada bulunma eğiliminde olduğundan, özellikle erken evrelerde DLB’yi Alzheimer hastalığından ayırt etmek bazen zor olabilir.
Nedenler ve Risk Faktörleri
Daha önce belirtildiği gibi, genetiğin DLB riskine dahil olduğunu gösteren bazı kanıtlar vardır, ancak katılımın kapsamını doğrulamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Araştırmacılar henüz DLB’nin belirli bir nedenini tespit edememiştir. DLB teşhisi konan çoğu kişinin ailesinde bu hastalığa dair bir geçmiş yoktur. Yaş şu anda DLB için doğrulanmış tek risk faktörüdür – tipik başlangıç yaşı 50’den sonradır.
Sonuçlar
Beyin hücrelerini tahrip eden diğer demans türleri gibi, DLB semptomları da zamanla kötüleşir ve yaşam süresini kısaltır. Bir kişi DLB ile, kişinin genel sağlık durumuna ve diğer hastalık(lar)ın varlığına bağlı olarak ortalama iki ila 20 yıl arasında yaşayabilir.
Tedavi
DLB’nin neden olduğu beyin hücresi hasarını yavaşlatacak veya durduracak bir tedavi yoktur. Mevcut tedavi stratejileri semptomları iyileştirmeye odaklanmaktadır. Bir tedavi planı ilaçları içeriyorsa, ilaçları ve en etkili dozları belirlemek için bir doktorla yakın çalışmak önemlidir.
- Kolinesteraz inhibitörleri – Alzheimer’daki bilişsel değişiklikleri tedavi etmek için mevcut dayanak noktası olan ilaçlar – DLB semptomlarına da yardımcı olabilir.
- Karbidopa-levodopa – Parkinson’un hareket semptomlarını tedavi etmek için reçete edilebilir. Ancak, Parkinson demansı veya DLB’si olanlarda bazen halüsinasyonları ve kafa karışıklığını şiddetlendirebilir.
- Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) – hem DLB hem de Parkinson hastalığı demansında yaygın olan depresyonu tedavi etmek için kullanılır.
- Klonazepam ve melatonin – REM bozukluğunu tedavi etmek için kullanılabilir.
DİKKAT: Davranışsal semptomları tedavi etmek için kullanılan antipsikotik ilaçlardan (haloperidol, fluphenazine veya thioridazine gibi) kaçınılmalıdır. DLB’li kişilerin yaklaşık %60’ında Parkinson semptomlarında kötüleşme, sedasyon, yutma bozukluğu veya nöroleptik malign sendrom (NMS) görülür. NMS, geleneksel antipsikotiklere maruz kalmanın ardından ateş, yaygın sertlik ve kas yıkımı ile karakterize, yaşamı tehdit eden bir durumdur.